6 Ocak’ta Kapitol’ü yağmalandıktan ve Kongre üyelerini canlarıyla tehdit ettikten sonra, binanın geniş basamaklarından, aşırı sağcılığın mitolojik sembolleriyle beraber ellerini kollarını sallayarak indiler. Birçoğu, hükümetin “derin devlet” bürokrasisindeki şeytana tapan pedofililere karşı savaş verdiği yönündeki ateşli bir komploya inanan, QAnon ile bağlantılı “fırtınadaki biniciler” mensubu olduğunu gösteren gömlek giyiyordu. Neo-Nazilerin ve anti-Semitlerin ezici çoğunluğunu oluşturduğu beyaz kalabalıkta, “Auschwitz Kampı” kazağı giyen bir adam da vardı. Irkçılar, isyancı konfederasyon bayrağını yeniden yükseltti ve protestocular kongre binasında bu bayrakları salladılar.

Başkan Trump’ın Beyaz Saray’dan isteksiz bir şekilde ayrılışına sadece günler kala, demokrasinin kalesine saygısızlık yapan çetenin cüreti, birçok yorumcu tarafından utanç verici bir norm kırılması ve geleneğin parçalanması neticesinde bir dönemin sonuna geldiğini hissettirdi. Fakat 11 Eylül’den beri tam 20 yılını yurtdışındaki şiddet yanlısı grupları yakından takip etmeye ve bunlarla mücadele etmeye ayıran terörle mücadele uzmanlarına göre manzara tamamen farklı görünüyor: Şu sıralar yaşananlar, bir Amerikan ayaklanmasının ayak sesleri…

Emekli asker General Stanley, McChrystal zamanında Irak Ortak Özel Harekat Komutanlığı’nın ve Afganistan’da Taliban ve el-Kaide’ye karşı savaşan tüm Amerikan ve müttefik askerlerinin komutanıydı. McChrystal Yahoo News’e “Ben, bunun benzeri dinamikleri el-Kaide’nin hayattan beklentisi az olan, bütün kızgın genç Arapların güçlü bir lideri takip ettiği ve o liderin onları şiddeti meşru gören bir ideolojiyi benimsemeye yönlendirdiği Irak’a yayılmasında gördüm. Bu şimdi Amerika’da oluyor.” dedi. Radikal bir grup vatandaşın İç Savaş’tan sonra güneyde kök salan eski “Kayıp Dava” anlatısını yansıtan katı bir anlayışla ülkeye baktığını belirtti. McChrystal, “Başkan Trump yalnızca çalınan bir seçim yüzünden kaybettiklerini belirten ‘Çalmayı Durdur’ sloganıyla ‘Kayıp Dava’ anlatısını güncelledi. Bu insanları elinde tutmak ve toplumda hak ettiği yerden alıkoymak tek çareydi.” dedi ve ekledi: “Bu onlara daha da radikalleşmeleri için meşruiyet sağlıyor. Bu radikalleşme sürecinde zannedilenden çok daha ileride olduğumuzu düşünüyorum, ülke olarak çoğu Amerikalının düşündüğünden daha derin bir problemle karşı karşıyayız.”

Yurtdışındaki istikrarsız toplumlarda şiddet içeren aşırı hareketlerin nasıl ortaya çıktığını yakından inceleyen terörle mücadele yetkilileri ve uzmanlar, tekrarlanan şablonlar tesbit ettiler. Bu hareketler tipik olarak bağımsız çalışan küçük gruplarla başlar. Zamanla benzer düşüncedeki diğer gruplarla gizli haberleşme vasıtalarıyla irtibat kurarlar. Bu birçok terör örgütünün oluşumundaki özelliktir. Tutarlı bir anlatı ve birleştirici bir ideoloji geliştirdikçe aşırılık yanlısı hareketler ve liderler daha geniş kitlelere erişme ve radikalleştirme çabasıyla giderek karanlıktan çıkarak açık forumlar üzerinden irtibat kurarlar. İngilizce konuşan cihatçı bir nesli endoktrine eden ve 2011’de bir Amerikan İHA’sı ile öldürüldükten on yıl sonra bile vaazları YouTube’da on binlerce tık alan, El-Kaide’nin Arap Yarımadası’ndaki lideri Amerika doğumlu din adamı Enver el-Evlaki bunun başlıca örneğidir.

Aşırılık yanlısı hareketler genellikle sert güçlerini geliştirmek için kolluk kuvvetlerinden ve askerî topluluklardan üye kazanmaya çalışırlar. Bu, vaziyetten hoşnutsuz Baasçı askerî yetkililerden olan yakın müttefiklerinin imkân tanıması sayesinde önüne geleni yıkan bir askeri tarzda Irak’ın üçüncü büyük şehrini ve Suriye’yi “İslâm halifesi” adına ele geçiren “İslâm Devleti (IŞİD)” tarafından mükemmelleştirilen müşterek bir taktiktir.

Eski ordu mensuplarının 6 Ocak’ta Kapitol’e yapılan saldırıya iştirak ettiği, geçtiğimiz hafta Kapitol’ün içinde askerî teçhizatlı olarak plastik kelepçe sallarken fotoğraflanan emekli hava Yarbay Larry Rendall Brock Jr.’ın tutuklanması ve eski asker Ashli Babbitt’in kavga sırasında polis tarafından vurularak öldürülmesiyle ortaya çıktı. ABD ordusunun bazıları muvazzaf asker olmak üzere darbe teşebbüsüne katılan 25 kişiyi soruşturduğu iddia ediliyor. Ayrıca, Rocky Mount Polis Departmanından Virginia’da görevli polis memurları Jacob Fracker ve Thomas Robertson da vazife dışındayken Kapitol’e yasadışı saldırıda bulunmaktan tutuklandı.

Aşırılık yanlısı hareketler ülke dışındaki benzer fikirlere sahip terörist gruplara ulaşarak strateji ve öğrenilenleri paylaşmak için geri besleme yapmak maksadıyla gevşek ağlar kurar. Bu ağ yapısı el-Kaide ve ona bağlı küresel yapıların bir özelliğiydi.

Terörle mücadele uzmanları 6 Ocak’ta Kapitol’deki kargaşanın bir parçası olan beyaz üstünlükçü grupların bazılarının Almanya, Kanada, Norveç ve Rusya’daki beyaz ırkçısı gruplara aynı şekilde ulaştığını ve bağlantı kurduğunu söylüyor. Yüksek profilli bazı el-Kaide saldırılarının araştırılmasına öncülük eden eski bir FBI yöneticisi özel ajan ve terörle mücadele uzmanı Ali Soufan perşembe günü gazetecilere verdiği röportajda “Rusya’da ABD merkezli gruplarla birçok bağlantısı olan beyaz üstünlüğü yanlısı aşırı bir grubu terörist olarak tanımlamak için Dışişleri Bakanlığı ile çalıştım.” dedi. Bir Ulusal Güvenlik Konseyi strateji belgesinin İskandinav ülkelerinde yayılan bir Neo-Nazi grup olan Nordic Front’u ABD’ye tehdit olarak tanımladığını belirtti ve “Nordic Front’un ABD için bir tehdit olarak tanımlanması, onların buradaki faaliyetler için bazı bağlantıları olduğu mânâsına gelir. Ayrıca Kanada’da ‘Five Eyes’ tarafından terör örgütü olarak tanımlanan bazı sağcı aşırı gruplar var; fakat bu gruplar burada, ABD’de hâlâ serbestçe faaliyet gösterebiliyor. Buna son verilmeli.” dedi.

Ayrıca tarihî tecrübeler şunu göstermektedir ki, aşırılıkçı hareketler onların öfkelerine odaklanan ve inançlarını güçlendiren karizmatik bir lider etrafında bir araya geldiğinde aşırı retorik bardağı taşırma noktasına ulaşarak şiddet eylemlerine dönüşür. Bardağın taşma noktasının ötesinde, aşırılık yanlısı hareketler ve onların liderleri tatmin edici bir şekilde mağlup edilmedikçe ve anlatıları ile ideolojileri adamakıllı çürütülmedikçe şiddet tırmanma eğilimini korur.

Bunun yanı sıra, Washington Post ve ABC News’in yeni yayınladığı bir ankete göre, Trump’ın şiddetli bir ayaklanma için kışkırtmasının ardından dahi Cumhuriyetçilerin büyük çoğunluğu (yüzde 56) Kapitol’ün yağmalanmasından onun sorumlu olmadığına, yüzde 66’sı Kasım seçimlerinde hile yapıldığına dair sağlam deliller bulunduğuna, yüzde 65’i seçimlerden sonra sorumlu davrandığına inanıyor. Trump bugüne kadar Joe Biden’in seçimleri kazandığını kabullenmedi, seçimleri açık ara kazandığı ve seçimlerin kendisinden çalındığı zehirli yalanını yaymaya devam ediyor.

Terörle mücadele uzmanlarını en çok endişelendiren ise, Kapitol’ün yağmalanmasından sorumlu şiddet yanlısı çeteyi harekete geçiren ortak girişim incelendiğinde, bunun diğer kalıcı şiddet hareketlerini ortaya çıkaran modellemelere uyması.

Terörizm üzerine sayısız kitap, makale ve rapor yazan ve RAND şirketi başkanının kıdemli danışması olan Brian Michael Jenkins, “Usame bin Ladin’in terörist çevreye en büyük katkısı, bir grup Arap savaşçının 1980’lerde süper güç Sovyetleri Afganistan’da mağlup etme anlatısı etrafında bir efsane oluşturup bu efsaneyi dünya genelindeki birçok farklı terörist grubu el-Kaide sancağı altında bir araya getirmek için kullanması ve onları birbirine bağlayarak organize bir yapı oluşturmasıdır.” dedi ve ekledi “Aynı şekilde, 6 Ocak 2021’de yaşananların arkasındaki insanlar da her cepheden (beyaz üstünlüğü yanlıları, neo-Naziler, QAnon, anti-Semitistler, hükümet karşıtı milisler, yabancı düşmanları, anti-feministler) aşırı sağcıları hareketlendirdi ve onları aşırılıkçılar için ‘Woodstock Festivali’ne denk bir hareket olarak bir araya getirdi. Artık ‘Kapitol Tepesi Savaşı’ sembolik bir ehemmiyete ve aşırı sağ mitolojisinde merkezi bir konuma sahip olarak yaşadığımız bu hareketten daha organize ve artan tehdide yol açacak.”

Nitekim Kapitol’ün yağmalanmasına yönelik FBI tarafından sürdürülen soruşturma arkasındaki aşırılıkçı hareketin ne kadar yayıldığını meydana çıkardı. Hafta başında FBI, kolluk kuvvetlerine ve departmanlarına gönderdiği bir notla silahlı aşırı sağ grupların önümüzdeki günlerde 50 eyaletin başkentlerinde gövde gösterisi yapmayı planladığı hususunda uyarıda bulundu. Biden’in 20 Ocak’taki göreve başlama törenine yönelik inandırıcı tehditler, Ulusal Muhafızların Kapitol’ü korumak için şu anda Afganistan ve Irak’ta konuşlu bulunandan daha fazla askeri binaya sevk etmesine sebep oldu. Geçen haftaki isyandan önce FBI, 50 eyaletin tümünde binden fazla aktif iç terör soruşturması yürüttüğünü, bunların çoğunun etnik kaynaklı beyaz üstünlükçü terörle alâkalı olduğunu bildirdi.

Soufan, “Milletin geçen hafta şahit olduğu şey, demokrasimizin kalbine yapılan cerrahi bir müdahaleydi ve cumhuriyetimizin temelinden sarsılmasına öncülük edecek bir hareketin güçlendiği anlamına geliyor.” dedi. Soufan yaklaşık iki sene önce yaptığı sunumda ABD’deki sağ hareketin, gelişimi ve artan karmaşıklığı bakımından cihatçı teröristlerin 1980 ve 1990’larda bulunduğu yerde olduğu hususunda uyarmıştı. “Sağcı hareket ülkedeki partizan siyasî bölünmelerden fayda devşiriyor ve besleniyor. Bu sebeple ihtiyacımız olan ilk şey tehlikeyi kabul edecek ve bu ağları dağıtmak için kolluk kuvvetlerinin ihtiyaç duyduğu siyasî çağrıyı yapacak ortak bir yaklaşım.” dedi Soufan. Twitter, sosyal medyanın geçen hafta ortaya çıkan aşırılıkçılığın yayılmasını hızlandıran etkisini azaltmak için, aşırılık yanlısı hareketin genişleyen ağında kilit noktada olan QAnon isimli komplo tacirleriyle ilişkili 70 bin hesabı kapattı. Sosyal medya şirketi ayrıca Trump’ın hesabını da kalıcı olarak askıya aldı ve başkanı 88 milyondan fazla takipçisi olan etkin olarak kullandığı iletişim kanalından mahrum etti.

Dış İlişkiler Konseyi terörle mücadele ve ülke güvenliği mevzularında kıdemli araştırmacı Bruce Hoffman, “Başkan Trump’ın niyetinin bu olduğuna inanın yahut inanmayın, onun bu aşırılık yanlısı gruplara ilettiği mesajlar hep yeşil ışık yaktı.” dedi. Meşale taşıyan neo-Naziler ve beyaz üstünlükçülerin 2017’de Charlottesville’deki protestoları hakkında Trump’un “her iki tarafta da iyi insanlar olduğu” açıklamasını nasıl yorumladıklarını belirten Hoffman, Proud Boys’un beyaz milliyetçi milislerinin başkanlık tartışmaları esnasındaki “geri çekilin ve hazır olun” çağrısını nasıl algıladıklarını da söyledi.

“Bütün hareket, Trump’ın ‘6 Ocak’ta DC’de büyük protesto. Orada ol, vahşi olacak!’ twitini başka bir yeşil ışık olarak algılayıp okudu ve kalabalık destekçilerine ‘Cehennem gibi savaşmazsanız artık bir ülkeye sahip olmayacağınız’ dediğinde Ellipse parkının üzerinde parladı.” dedi Hoffman.

“Sürekli yaktığı bu yeşil ışıklarla Trump kendisinin yahut bir başkasının kontrol edemeyeceği güçlü bir şiddeti serbest bıraktı, bu bakımdan 6 Ocak’ta Washington DC’de olanlar bir son değil başlangıçtı. Trump’ın katı destekçilerinin zihninde bu bir devrimin başlangıcıydı.”

McChrystal, lideri sahneden çekilirse bu aşırılıkçı harekete ne olacağı hususunda derin düşüncelere sahip, bunu ülke için yakın ve orta vadede büyük bir potansiyel tehlike olarak görüyor. McChrystal “Bu aşırılık yanlısı hareket önümüzdeki günlerde ve haftalarda kolluk kuvvetlerinin artan baskısına muhatap olursa, mensupları güvenlik için dar ve sıkı hücrelere çekilecek ve bu onları daha profesyonel yapacak. Bu hücreler, silahlı ayaklanma yolunda daha radikal fikirlerin kuluçka yeri olan odalar hâline gelecek.” diyor ve ekliyor “Dolayısıyla Trump sahneden çekilse bile oluşmasına yardımcı olduğu radikal hareketin artık kendi ivmesi ve bağlantısı var ve Trump’a artık ihtiyaçları olmadığını keşfedebilirler. Başka bir karizmatik liderin ortaya çıkmasını bekleyebilirler. Bu yüzden çok tehlikeli bir şeyin bünyesi oluştu ve bu çoğu Amerikalının endişe ettiğinden daha da ileri seviyede.”

Tercüme: Faruk Hanedar

Baran Dergisi 732.Sayı