10 Temmuz 2006 sabahına karşı İnguşetya’nın Ekazevo köyü yakınlarında, G-8 zirvesi öncesi Moskova’ya “terörle mücadele” vitrini hazırlayan Rus istihbaratı, yol kenarına yerleştirdiği yüksek patlayıcıyla Çeçen direnişinin efsanevi kumandanı Şamil Salmanoviç Basayev’i hedef aldı. Grozni’den Budennovsk’a uzanan muharebe tecrübesiyle işgalci Rus ordusunu defalarca bozguna uğratan, “Ebu İdris” mahlasıyla Kur’ân ve sünnet terazisini muhafaza eden Basayev, infilâk anında beraberindeki sivil heyetle Dağıstan sınırına ilerliyordu; saldırıda şehid düşerken, 41 yıllık hayatını Kafkasya’nın istiklâli ve İslâmî cihad idealine vakfederek ardında silinmez bir miras bıraktı.
Basayev’in şehâdeti, Çeçenistan’ı fiilen işgal altında tutan Kremlin’in askerî üstünlük iddiasına geçici bir nefes aldırsa da, başkomutanlığını yaptığı harekâtlar Kafkas direniş haritasını kalıcı şekilde değiştirmiş, “Birleşik Kafkasya” ülküsü Kuzey Kafkasya halklarında hâlen canlılığını korumuştur. Askerî dehâsını “Âlimsiz kılıç karanlıkta savrulur” ikazıyla ilmî derinlik ve ahlâkî disiplinle pekiştiren Basayev, şehâdetinin on dokuzuncu yılında dahi mazlum coğrafyalar için direniş azminin timsali olarak anılmaya devam etmektedir.
Çocukluk, Sürgün Hatıraları ve Mühendislik Yılları
14 Ocak 1965’te Çeçenistan’ın Vedeno köyünde dünyaya geldi. Ailesi, Stalin’in 1944 sürgünü nedeniyle Kazakistan’a gönderilmiş, 1957’de Kruşçev affıyla yurtlarına dönebilmişti. İlk ve orta öğrenimini Vedeno’da tamamladı; 1987’de Moskova Devlet Arazi Planlama Üniversitesinden makine mühendisi olarak mezun oldu. Kısa süre İstanbul’da bulundu, ticaret ve Terek-Grozni futbol takımında forvetlik yaptı.
Uçak Harekâtı ve Çeçenistan’ın Tanınma Mücadelesi (1991)
Sovyetler’in dağılma sürecinde, Çeçen bağımsızlığını dünyaya duyurmak için yedi arkadaşıyla bir Aeroflot yolcu uçağını Ankara-Esenboğa’ya indirdi; operasyonun tamamında yolculara zarar verilmemesi sivillere yönelik yaklaşımının ilk işaretiydi. Bu eylem, Cevher Dudayev liderliğinin uluslararası bilinirliğini artırdı.
Abhazya ve Azerbaycan Cepheleri (1992-1993)
Kafkas Halkları Konfederasyonu çağrısıyla Abhazya-Gürcistan savaşına katıldı, “Halkın Kahramanı” madalyası aldı ve Abhaz Savunma Bakanlığı görevini üstlendi; ardından Azerbaycan’da Ermenilere karşı cepheye geçti.
Birinci Çeçen-Rus Savaşı ve Budennovsk Eylemi (1994-1995)
Grozni’yi savunan gönüllü müfrezeyi kurdu. Rus bombardımanında ailesinden on bir ferdi kaybetti. 1995’te Budennovsk Hastanesi baskınıyla 5000 rehineyi kontrol altına alarak Kremlin’i ateşkese zorladı; bilerek sivil öldürmediği BM raporlarına yansıdı.
Grozni Zaferi ve Hasavyurt Barışı (1996)
Çeçen Silahlı Kuvvetleri Başkomutanı olarak Grozni sokak savaşını yönetti; Rus ordusu tarihin en ağır yenilgilerinden birini aldı ve 31 Ağustos 1996 Hasavyurt Antlaşması imzalandı.
Siyasetten Kongre Liderliğine (1997-1999)
Cumhurbaşkanlığına aday olup kaybedince makam hırsı olmadığını gösterip Başbakanlıktan çekildi. 26 Nisan 1998’de Çeçen-Dağıstan Halkları Kongresi’ni toplayarak “Birleşik Kafkasya” idealini ilân etti.
Dağıstan Operasyonu ve İkinci Çeçen-Rus Savaşı (1999-2001)
Dağıstan fetih harekâtında FSB destekli provoke saldırılarla geri çekilmek zorunda kaldı; Rus tarafı 1600 asker kaybettiğini kabul etti. Putin’in “terör” söylemiyle başlattığı ikinci işgalde Doğu Cephesi Komutanıydı; mayına basarak ayağını kaybetti, protezle cepheye döndü.
Moskova Tiyatrosu, Kadirov Suikasti ve Beslan (2002-2004)
Dubrovka Tiyatrosu baskını barış tesis etmeyi amaçlasa da Rusya’nın kimyevî gaz kullanımı 178 rehinenin ölümüne neden oldu. 9 Mayıs 2004’te Ahmed Kadirov’u hedef alan stadyum saldırısını planladı. Aynı yıl Nazran ve Beslan eylemlerinin “stratejik zorlaması” ağır bedel ödetti.
İlme Yöneliş ve Manevî Derinlik
Proteziyle cephe gerisinde kaldığı dönemlerde hadis, fıkıh ve Arapça çalışmalarına yoğunlaştı; “Âlimsiz kılıç karanlıkta savrulur” ikazıyla genç mücahidlere ilmin önemini hatırlattı.
Şehadet ve Miras
10 Temmuz 2006’da Ekazevo’da yol kenarına yerleştirilen yüksek patlayıcının infilâkı sonucu 41 yaşında şehadete kavuştu. “Ne zaman öleceğimiz değil, nasıl öleceğimiz mühimdir; bize düşen şerefimizle ölmek” vasiyeti, hem silahlı direnişin hem de ilmî-ahlakî mücadelenin simgesi olarak Kafkasya ile birlikte Müslümanların hafızasında yaşamayı sürdürüyor.