<p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">“Lozan Antlaşması onaylanmadan, ikmal edilip bir kenara konulmadan Yakın Doğu’nun meselelerini halletmeye gerçek manada devam edemeyiz.”</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Yukarıdaki sözler İngiltere’nin 1924 başındaki Başbakanı Ramsay MacDonald’a ait olup Parlamentoda söylenmiş. </span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Peki ne diyor bu İngiltere Başbakanı?</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Meseleyi şöyle resmedelim:</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Antlaşma 1923 yılının 24 Temmuz’unda Lozan’da imzalanmıştı ama henüz biz ve Yunanistan hariç hiçbir devlet onaylamamıştı. Onaylamamalarının sebebi ise İngiltere’nin Lozan’ı bir türlü parlamentoya, yani Lordlar Kamarası ile Avam Kamarası’na getirmemiş olmasıydı. Devrin süper gücü onaylamayınca diğerleri de geri duruyordu. </span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">İyi de biz Lozan’da galip devlet idiysek neden önce biz imzalamıştık da İngiltere 1924 başlarında bile tereddüt ediyordu? Neyi bekliyordu? Bizi neden oyalıyorlardı?</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">İşte Lozan Barış Antlaşması’nın kitaplarımızda anlatılmayan bir boyutu daha. “Lozan’ın onaylanması için elinden geleni yaptığını” söyleyen İngiltere Başbakanı aslında diyor ki:</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">“Lozan onaylanıp yürürlüğe girmeden Yakın Doğu’da sorunları halletmemizi kimse beklemesin. Önce Lozan yürürlüğe girecek, sonra İngiliz Dünya Düzeni’nden emin olacağız. “</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Nitekim İngiltere Kralı V. George’un 16 Ocak 1924 tarihli Parlamento açış konuşması müsveddesinde Lozan Antlaşması’nı ikmal edecek bir kanunun bu yasama yılında parlamentoya geleceğini, kanun geçer geçmez (As soon as this Bill has been passed) bu Antlaşmanın onaylanacağını (the Treaty will be ratified) ve yeni bir çağ açılacağını (and a new era will open) beyan etmesi de manidardı. (Daha sonra asıl konuşma metninde “yeni bir çağ” ibaresinde “Türkiye ile barışçı ilişkilerin yeni bir çağı” (a new era of peaceful relations with Turkey) şeklinde ufak bir düzeltme yapılacaktı.)</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Başbakan Lozan ile birlikte Yakın Doğu’nun meselelerini halledeceklerini söylerken; Kral, Lozan onaylanır onaylanmaz yeni bir çağ açılacağını söylüyordu. Lozan bu denli önemliydi yani Britanya İmparatorluğu açısından.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">İyi de çıkarları açısından bu denli önemli idiyse İngiltere parlamentosu Lozan’ı, imzalanmasının üzerinden aylar geçtiği halde neden onaylamıyordu? Tekrar soruyoruz: Neyi bekliyorlardı?</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Lozan’ın onay süreci</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Şimdi Lozan’ın resmi onay sürecinin nasıl ilerlediğini beraberce görelim:</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">23 Ağustos 1923: TBMM onayladı.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">25 Ağustos 1923: Yunanistan Meclisi onayladı.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">3 Mart 1924 Hilafet kaldırıldı.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">6 Mart 1924: İngiltere Lordlar Kamarası onayladı.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">12 Mart 1924: İtalya 11 Ocak’ta onayladığını Türkiye’ye bildirdi.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">31 Mart 1924: Türkiye onay belgelerini Fransa’ya sundu.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">10 Nisan 1924: İngiltere’de Avam Kamarası onayladı.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">6 Haziran 1924: Japonya onayladı.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Yeterli imza toplandığı için antlaşma yürürlüğe girdi.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Yukarıdaki tablodan da rahatça anlaşılabileceği gibi Lozan Antlaşması’nı ilk onaylayan biz olduk ama 8 ay daha beklemek zorunda kaldık. </span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Biz bekledik, onlar bekledi.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Soru yaradaki kıymık gibi hareket ediyor: </span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Neyi bekliyorduk, neyi bekliyorlardı?</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Marquez’in Kırmızı Pazartesi adlı romanında olduğu gibi tarifsiz bir suskunluk yaşanıyordu.</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">İşte o 8 aylık bekleme bulmacasının çözüldüğü tarih olarak 3 Mart 1924’ü buluyoruz. O tarihte Hilafet kaldırılınca o zamana kadar duran onay saati aniden harekete geçiyor ve onaylar peş peşe geliyor. İngiltere hemen 3 gün sonra Lordlar Kamarası’ndan uçarcasına geçiriyor (ne zamanlama ama) hatta 11 Ocak’ta onaylayan İtalyanlar bile bunu gizlice yapıyor, ancak Hilafet kaldırıldıktan 9 gün sonra bize resmen bildiriyor. İngiltere Avam Kamarası ise 5 hafta sonra onay veriyor. Fransa’da kafalar biraz karışık ama Japonlar da İngilizlere katılınca yeterli imza toplanmış oluyor ve Lozan 6 Haziran’da yürürlüğe giriyor. </span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Prof. Dr. Mustafa Budak 99 Soruda Lozan adlı kitabında “Hiç şüphesiz (…) dünyada sahip olduğu Müslüman sömürgeler itibariyle İngiltere için bir tehdit unsuru olan hilafetin ilgasının da bu onayın gerçekleşmesinde etkisi bulunmaktaydı” tespitinde bulunur (Ketebe, 2018, s. 156).</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Gerçekten de Lozan’dan 10 yıl sonra, Cumhuriyet gazetesinin 26 Eylül 1933 tarihli nüshasında verilen bir istatistik dünyada bünyesinde en çok Müslüman barındıran ülkenin açık farkla İngiltere olduğunu ayan beyan ortaya koyar. İstatistiğe göre 1933 yılında İngiltere 97 milyona yakın Müslümanı yönetmektedir ve bunun dünya Müslümanlarına oranı %37,26’dır. Öte yandan, Hollanda tam 50 milyon Müslümanı sömürüyordu ve bunun oranı da %19,28’di. Fransa’nın işgali altında tuttuğu Müslüman sayısı 20,5 milyondu, onun da oranı %7,86 idi. </span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Çin, SSCB derken Türkiye’ye sıra anca geliyor ve 13 milyon 269 bin Müslüman nüfusuyla Türkiye’deki Müslümanların dünya Müslümanlarına oranı sadece ve sadece %5,12’de kalıyor. </span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Dünyada o tarihte bağımsız diyebileceğimiz Müslüman ülkesi sayısı bir elin parmakları kadar olduğu için İslam âleminin kahir çoğunluğu Batılı emperyalistlerin sömürgesi durumundaydı. </span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Buradan çıkan basit sonuç şu: </span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Dünya Müslümanlarının %65’ini yöneten İngiltere, Fransa ve Hollanda Halifeliği dünya Müslümanlarının yalnızca %5’inin barındığı Türkiye’ye bırakmayacaktı. Aksi halde davul kendilerinin boynunda, tokmak %5’in elinde olacaktı (6’lı masadaki %0,2’lik partinin %51’i yönetmeye kalkması gibi). </span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Kilit. İslamsızlaşma</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Daima diken üstünde duracaklardı. Bu bakımdan Türkiye’nin Hilafeti lağv edip laikliğe geçmesi en çok İngiltere’yi sevindirmişti. Nitekim İngiltere’nin Ankara Büyükelçisi Sir Ronald Lindsay 8 Şubat 1926 tarihinde Londra’ya gönderdiği raporda laik Türkiye’nin Müslümanları İngiliz İmparatorluğu için bir tehlike olmaktan çıkarmakta olduğunu ve Türkiye ile yakın ilişkilerin İngiltere’ye yarayacağını açıkça yazmaktaydı. (Bkz. Ömer Kürkçüoğlu, Türk-İngiliz İlişkileri (1919-1926), AÜ SBF Yayınları, 1978, s. 307.)</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Prof. Dr. Ömer Kürkçüoğlu’nun şu tespiti altın vuruşu andırır:</span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">“Türkiye’nin İslâm’dan uzaklaşması, İngiltere için gerçekten rahatlatıcıydı. Bu gelişme, İngiltere’nin yaşamsal çıkarlarının söz konusu olduğu bu bölgenin İngiltere yönünden güvenliğini artırıyordu. Fakat bu güvenin daha fazla duyulabilmesi için de, Musul’un Türkiye’ye bırakılmaması gerekiyordu.” (s. 308) </span></span></span></span></p> <p style="margin:0cm 0cm 10pt"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:18px;"><span style="font-family:Calibri, sans-serif"><span style="font-family:Georgia, serif">Özetle Lozan’ın onay sürecindeki kilit nokta, Hilafetti. Türkiye’nin İslamsızlaştırılması İngiltere’yi rahatlatıyordu. Lozan’ın onay sürecinin belgelenmesi bu düğümü herkesin görebilmesine yardım edecek mahiyettedir.</span></span></span></span></p>