Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in üç yıl önce 24 Şubat 2022'de "özel askeri operasyon" başlattığını bildirerek birliklerini Ukrayna'ya sürmesiyle başladı.
Savaşın başında Putin'in hedefi, Kiev'i alarak Rusya'ya bağlı bir hükümet kurmaktı. Kiev yönetimi, Batı'dan hem askeri hem diplomatik destek gördü. Ukrayna ordusuna tanklar, füze savunma sistemleri, uçaklar dahil olmak üzere büyük askeri yardımlar yapıldı.
Savaş yüz binlerce kişinin ölümüne ve Avrupa'nın 2. Dünya savaşından sonra karşı karşıya kaldığı en büyük mülteci krizine, enerji ile gıda fiyatlarının tırmanmasına ve üçüncü dünya savaşı endişelerine neden oldu.
Rusya'nın kontrolündeki alanlar
Rusya, 2014 yılında ilhak ettiği Kırım da dahil olmak üzere Ukrayna'nın yaklaşık beşte birini kontrol ediyor. Donetsk, Zaporijya ve Herson bölgelerinin yaklaşık yüzde 75'i ve Luhansk bölgesinin yüzde 99'undan fazlası bu alana dahil.
Kursk cephesi ve Kuzey Kore
Ukrayna ordusu bir saldırı düzenleyerek Kursk'ta geniş bir alanı ele geçirdi. Karşılıklı saldırıların devam ettiği sırada Rusya ele geçirilen toprakların büyük bir kısmını geri almayı başardı.
Rusya'nın çabalarına destek olmak için Kuzey Koreli askerler Kursk'ta savaşa dahil oldu. Kuzey Kore askerleri üç ay içerisinde ağır kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kaldı.
Ukrayna'ya uzun menzilli füze izni
Eski ABD Başkanı Joe Biden'ın Ukrayna'ya uzun menzilli füze kullanımı için izin vermesi gerilimi daha da tırmandırdı. Bu iznin ardından Kiev, Rus topraklarını Amerikan yapımı ATACMS füzeleri ile vurmaya başladı. ABD bunun yanında, yaklaşık 95 milyar dolar tutarında askeri, insani ve finansal yardım yaptı.
Moskova yönetimi ise nükleer silah doktrininde değişikliğe gitti. Putin ise saldırılara, "durdurulamaz" olduğunu iddia ettiği Oreşnik isimli hipersonik füzeyle yanıt verdi. Rusya, Oreşnik füzesini ilk defa 21 Kasım 2024'te kullandı.
ABD'den 61 milyar dolar yardım
Ocak 2022'den bu yana Batı ülkelerinden yaklaşık 407 milyar dolar yardım alan Ukrayna'nın finansal yardım talepleri devam ederken, 2024 yılı nisan ayında eski ABD Başkanı Joe Biden döneminde ABD Kongresi, aylarca gecikmenin ardından Ukrayna'ya 61 milyar dolarlık iktisadi ve askeri yardıma onay vermişti.
Kasım ayında Donald Trump'ın başkan seçilmesi ve 20 Ocak tarihinde Beyaz Saray'a dönerek yeniden başkanlık koltuğuna oturması arasındaki dönemde Biden yönetimi, Ukrayna'ya yardımları hızlandırdı. ABD Başkanı Donald Trump Ukrayna'ya yapılacak yardım karşılığında Ukrayna'nın sahip olduğu nadir minerallerin önemli bir kısmının ABD'ye tahsis edilmesini talep etti. Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy ise buna karşılık olarak ABD'nin Ukrayna'nın doğal kaynaklarına yatırım yapacağı bir anlaşmayı görüşmeye hazır olduğunu duyurdu.
Ukrayna'sız barış görüşmeleri
ABD Başkanı'nın Rus yetkililerle yakınlaşması ve Kiev'in onayı olmadan savaşı sona erdirmeyi amaçlayan barış görüşmeleri durumu karmaşıklaştırıyor.
Ukrayna lideri Volodimir Zelenskiy, ABD-Rusya görüşmelerini reddederek, "Kiev'in arkasından görüşme yapılmayacağını" ileri sürmüştü. Zelenskiy, Trump'ı "Rus dezenformasyon balonunun içinde yaşıyor" olarak nitelerken, ABD Başkanı Ukraynalı mevkidaşını "diktatör" ve "başarılı bir komedyen" olarak nitelemişti.
Savaşta verilen kayıplar
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Ofisi'ne göre, Ukrayna'da savaş sırasında 40 bin'den fazla sivil öldü veya yaralandı, ölümlerin çoğu patlayıcı silahlar nedeniyle gerçekleşti. Ölenlerin en az yarısı (6 bin 203) yetişkin erkekler, 669'u ise çocuklardı.
Yaklaşık 6,3 milyon Ukraynalı mülteci ise Avrupa'da yaşıyor. Bunlardan yaklaşık 1,2 milyonu Almanya'da, neredeyse 1 milyonu Polonya'da ve 390 bini ise Çek Cumhuriyeti'nde bulunuyor.
İlişkileri normalleştirme süreci
Ukrayna'nın son bir yıl içerisinde çok daha hızlı bir şekilde toprak kaybına uğraması, ABD'de seçim kampanyası sırasında savaşı bitirmeyi vaat eden Trump'ın seçilmesi, Ukrayna'daki savaşın sona erebileceği yönündeki umutları artırdı. Trump ve Putin arasındaki bir telefon görüşmesinden bir hafta sonra, ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov liderliğindeki Amerikan ve Rus heyetleri, 18 Şubat'ta Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad'da iki ülke arasındaki ilişkileri normalleştirme ve Ukrayna'daki savaşa ilişkin müzakerelere başlamak üzere bir araya gelmişti.
"Putin ve Zelenskiy'nin bir araya gelmesi gerek"
ABD Başkanı Trump, Cuma günü yaptığı açıklamada ise, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy'nin nadir minerallere ilişkin anlaşmayı yakında imzalamasını beklediğini ve ayrıca Putin ve Zelenskiy'nin bir araya gelmeleri gerektiğini söyledi. Trump, Cumartesi günü yaptığı açıklamada da ABD ve Rusya heyetleri arasındaki bir sonraki müzakerelerin 25 Şubat'ta yine Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad'da gerçekleştirileceğini duyurdu.
ABD desteği sona eriyor
Ukrayna’nın en büyük destekçisi olan ABD, savaşın üçüncü yılına girerken desteğini büyük ölçüde çekti.
- Askeri ve Ekonomik Kayıplar: ABD yardımlarının azalması, Ukrayna ordusunun cephane ve ekipman sıkıntısı yaşamasına neden oldu.
- Rusya’nın Avantajı: ABD’nin geri çekilmesi, Rusya’nın sahada daha rahat hareket etmesini sağladı.
Küresel yansımalar
Savaşın etkileri sadece bölgesel düzeyde kalmadı:
- Enerji Krizi: Avrupa, Rus doğalgazına olan bağımlılığını azaltmaya çalışırken enerji fiyatları yükseldi.
- Jeopolitik Gerilim: Çin, İran ve Kuzey Kore gibi ülkeler dolaylı olarak Rusya’yı destekledi, yeni bir bloklaşma süreci başladı.
Savaşın bıraktıkları
Koç Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şener Aktürk, savaşın uluslararası siyaset üzerindeki etkilerini derinlemesine analiz ederek, bu sürecin dünya düzeni üzerindeki uzun vadeli sonuçlarına dikkat çekiyor. İşte, Prof. Dr. Aktürk’ün analizine göre, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın bölgesel ve küresel siyasette yol açtığı en önemli değişimler:
Rusya'nın Avrasya Birliği Projesinin Çöküş
- Ukrayna'nın Batı ile entegrasyonu tercih etmesi, Rusya'nın Avrasya Birliği projesini zayıflattı.
- Kazakistan gibi ülkelerde de Rusya karşıtı ve milliyetçi tepkiler arttı.
- Bu durum, Rusya'nın bölgesel entegrasyon projelerinin çöküşünü hızlandırdı.
Rusya'nın Askeri Güç İddiasının Çökmesi
- Herson’dan geri çekilmesi, Rusya'nın askeri gücünün zayıfladığını gösterdi.
- Ukrayna’daki başarısızlık, Rusya’nın Avrasya’da birincil askeri güç olma iddiasını büyük ölçüde zedeledi.
- Rusya, Kiev, Odessa ve Harkiv gibi stratejik şehirleri ele geçiremedi.
Küresel Güç Dengelerinde Rusya'nın Zayıflaması
- ABD ve Çin'in başat aktör olduğu yeni bir çift kutuplu dünya düzeni şekilleniyor.
- Rusya, artık oyun kurucu değil; bu yeni düzende ancak ikincil bir oyuncu olarak kalabilecek.
Rusya'nın Ekonomik ve Demografik Gerilemesi
- Rusya, ekonomik büyüklük açısından dünya sıralamasında 11. sıraya kadar geriledi.
- Nüfus açısından da dünya genelinde 9. sıraya düştü.
- Bu gerilemeler, Rusya’nın küresel güç olarak konumunu zayıflatıyor.
Avrupa'nın Askeri ve Nükleer Güvenlik Politikalarında Değişim
- ABD’nin askeri müdahaleden kaçınması, Avrupa ülkelerini bağımsız savunma kapasitesi geliştirmeye zorladı.
- Fransa ve Britanya'nın nükleer silahları, Avrupa'nın savunmasında ön plana çıkabilir.
- Avrupa ülkeleri arasında, bağımsız bir savunma planlaması için siyasi irade tartışmaları başladı.
Yeni Jeopolitik Dengeler ve Bölgesel Güçlerin Önemi
- Finlandiya, Polonya ve Türkiye gibi ülkelerin askeri ve siyasi önemi arttı.
- Bu ülkeler, Avrupa'nın yeni güvenlik mimarisinde daha etkili roller üstlenebilir.
Uzun Süreli Siyasi ve Toplumsal Etkiler
- Askeri çatışmalar sona erse bile, Rusya-Ukrayna arasındaki siyasi çözüm ve toplumsal barış uzun yıllar sürebilir.
- Savaş, Ukrayna'nın ulusal kimliğini güçlendirdi ve Rusya ile entegrasyon ihtimalini tamamen ortadan kaldırdı.