Brezilya, bize uzak bir coğrafya, orada neler yaşandığına dair bazı şeyler medyaya yansıyor. Ülkede, seçimi kaybeden eski Devlet Başkanı Jair Bolsonaro'nun destekçileri Ulusal Kongre’yi bastı. Başkanlık sarayına saldırı gerçekleştirildi Yüksek Mahkeme binaları da hedefteydi. Brezilya’nın hâlihazırdaki devlet başkanı Lula da Silva da bir kararname yayınlayarak federal güvenlik güçlerini, “Vandalizm” olarak nitelediği hâdiselere ivedi bir şekilde müdahale etmeye çağırdı. Güney Amerika’nın en büyük nüfuslu ülkesinde neler oluyor? Latin Amerika’yı yakından takip eden siyaset bilimci Hüsamettin Aslan’a sorduk. Bolsonaro’nun destekçileri kimler? Kongre baskını ne mânâya geliyor ve ülkede neler oluyor?

Brezilya seçimleri, Bolsonaro ve Lula da Silva

Lula da Silva’nın son seçimlerle beraber ülkede üçüncü kez cumhurbaşkanı seçildiğini aktaran Aslan, “Silva seçilmeden önce, anketlerde Bolsonaro’ya yüzde 15 civarında fark atacağı söyleniyordu. Silva, 1.8 gibi az bir farkla seçimi göğüsledi. Bu da Bolsonaro’yu destekleyen kitleler açısından belki hukuken değil ama siyaseten bir tartışma konusu yaptı. Nitekim seçimlerden önce Bolsonaro’yu destekleyen kitleler seçimin usulsüz geçeceği yönünde kuvvetli iddialarda bulundu. Bunlar boş iddiaların ötesine geçemedi. Seçimden önce Bolsonaro destekçileri büyük oranda ülkedeki sağ muhafazakâr kesimdi. Milliyetçiler, askerler, koyu dindar Evanjelikler ve kırsalda bulunan büyük çiftlik sahipleriyle aile değerlerini önemseyen geniş kitleler mağlup başkanı destekliyordu. Lula da Silva’yı destekleyenler özellikle şehir hayatında dışlanmış ötekileştiren kişilerdi; ayrıca yerliler, z kuşağı, işçiler ve kırsalda yaşayan köylülerin desteklediğini görüyoruz. Bunun dışında Latin Amerika ve Brezilya’nın en güçlü siyasi kolektif hareketi olan LGBT’lilerin de açık desteğini aldı.” dedi.

Hüsamettin Aslan: Bolsonaro’nun dokunulmazlığı bitiyordu

Lula da Silva’nın 1 Ocak 2023’te göreve başlar başlamaz, Brezilya ve dünya basınına birliktelik mesajı verdiğini kaydeden Hüsamettin Aslan, “Yeni başkan bir açılış seremonisine yanında bir Kızılderili, siyahî bir kadın ve siyahî bir Youtuber’ı, bir LGBT’li ve de hayvan haklarını temsilen de kendi köpeğini yanında getirdi. Aslında uluslararası mahvillere de mesajını verdi. Ancak Lula da Silva, sürekli olarak muhafazakâr değerleri de gözardı etmedi. Bolsonaro, Kovid-19 sürecinde yapmış olduğu açıklamalar ve 700 bin civarında Brezilyalının ölmesinden dolayı sorumlu tutuluyor. Hakkında açılmış birçok dava vardı. 1 Ocak 2023 tarihinde de dokunulmazlığı bitiyordu. Brezilya Yüksek Mahkemesi, eski başkan hakkındaki davaları tekrar gündeme getirirken Bolsonaro dokunulmazlığın bitimine iki gün kala ülkeyi terk etti. Donald Trump’ın yanına giderek Miami’ye yerleşti.” ifâdelerini kullandı.

Bolsonaro taraftarları Brezilya asker ve polisini güç durumda bıraktı

Bolsonaro’nun gidişini iki sebeple yorumlayan Aslan, “Hakkında açılan davalar, siyasî bir rövanşa dönüşecekti. İkinci sebep ise Lula da Silva’nın devir teslim töreni yapmak istememesiydi. Bu bağlamda tüm Brezilyalı uzmanlar ve ülkeyi yakından takip eden analistler devir teslimin yapılacağı 1 Ocak 2023 günü Brezilya’da tıpkı ABD’de olduğu gibi Kongre (Kapitol) Baskını benzeri bir baskın bekliyordu. Brezilya’da Kongre Baskını 1 Ocak’ta gerçekleşmedi. Devir teslimden bir hafta sonra, Bolsonaro taraftarları Brezilya Kongresi’ni, Cumhurbaşkanlık Sarayı’nı ve Brezilya Yüksek Mahkemesi ile Federal Yüksek Mahkeme binasını ele geçirip, işgâl etti. Ortalığı yakıp yıkan sağcı Bolsonaro taraftarları Brezilya polisini ve ordusunu ciddi şekilde güç bir durumda bıraktı.” dedi.

Vali görevden alındı, yeni bir kararname çıkarıldı

Devlet kurumlarının olduğu yerde polis korumalarının pasif bir “direniş” gösterdiğini belirten Aslan, “Çok ciddi sorundur bu. Hatta mevzuyu güvenlik güçleri kasıtlı olarak Bolsonaro taraftarlarına müdahalede bulunmadı diye okuyanlar da oldu. Göstericiler dünya medyasında şok etkisi uyandırdı. Lula da Silva, Sao Paulo’da çıkan olaylara karşı dik bir duruş sergileyerek, ‘Vandalların yargılanacağını ve destekleyenlerden de hesap sorulacağını’ açıkladı. Başkentte bulunan eyalet valisinin özrünü kabul etmedi ve görevden aldı. Federal Bölge Güvenlik Bakanı Anderson Torres'in görevinden azledilmesinin ardından Vali Ibaneis Rocha da 90 gün süreyle görevinden alındı. Lula da Silva bir kararname çıkartarak federal bölgede yönetimi kendisine bağladı. Dünya Brezilya’da yaşananların artçı şoklarını yaşıyor.” dedi.

Aslan: Brezilya’da darbeye davet mitingleri yapılıyor

Ülkede kutuplaşmanın hat safhaya ulaştığını kaydeden Aslan, “Dünya kupasında Brezilya maçlarında bile bu kutuplaşmanın giderilemediğini gördük. Göstericiler her ne kadar Başkanlık Sarayı’ndan Kongre binasına çıkarılmış olsa da, askerî kışlaların önünde darbeye davet mitingleri yapılıyor. Orduya mitinglere müdahale emri verildi… Önümüzdeki süreçte neler olacağını göreceğiz… ABD Başkanı Joe Biden başta olmak üzere Latin Amerika ve Avrupa’daki birçok dünya lideri yaşananlardan ötürü tepki gösterdi. Olayları kınadılar, demokratik kurumlara sahip çıkılmasını telkin ettiler. Lula da Silva’yı zorlu bir süreç bekliyor. Bolsonaro döneminde sivil kadrolara 10-15 bin civarında emekli asker atandı. Sivil kadroların militarize edildiği görülmekte. Silva, görev tesliminden bir hafta önce sekiz bin muvazzaf askerin kadrolardan çıkarılacağını açıklamıştı. Brezilya’da gerilim devam edecek; fakat askerî darbe ve benzeri kalkışmalar beklemiyorum. Ancak ülkenin acilen sakinleşmesi gerekiyor, kutuplaşmanın da giderilmesi gerek, diyalog kanalları açık tutulmalı.” dedi.

Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nı işgal eden bir Bolsonaro taraftarının bir resmi olarak “Nossa Casa” (Bizim Evimiz) diye video çektiğini söyleyen Hüsamettin Aslan, “Bu adanmışlığın arkasında adanmışlık toplumsal ve hatta tarihi bir kutuplaşma yer alıyor” diyerek sözlerini bitirdi.

Röportaj: Oğuz Can Şahin, 9 Ocak 2023.