Hilmi Ziya Ülken, “Anadolu Kültürü Üzerine Makaleler” isimli eserinde Anadolu kültürünün kaynaklarına iniyor, Orta Asya’dan Anadolu’ya İran üzerinden geçen ve yerleşen Türk boylarının, Türkmen obalarının bu yeni yurtlarında binlerce yıllık kültür değerlerinden sağladıkları zengin özleri birleştirip nasıl yeni bir öz, yeni bir kimlik yarattıklarını irdeliyor ve bu yeni özün, yeni kimliğin niteliklerini araştırıyor.
Mevlâna, Hacı Bektaş Veli… Ahi Evran, Gülşehrî, Âşık Paşa… Sadreddin Konevî, Davud Kayserî, Molla Fenarî… Geyikli Baba, Barak Baba, Sarı Saltuk… vd. Anadolu düşüncesine ruhunu, irfanını veren, onu mayalayan “Anadolu bilgelik denizinin” erenleri, abdalları, gazileri üzerinden inançlar, gelenekler, örf ve âdetlerdeki eski kültürlerin izlerini arıyor Ülken.
Eserin birinci bölümünde Anadolu’ya Giriş ve Kültürün Teşekkülü başlığı altında; Orta Asya’da Türkmen, Türkmenlerin Anadolu'da Yerleşmesi, Türk Akınları ve Vatana Yerleşme, Anadolu'da Yerleşmenin Uzaması, Vatan Kurmada Malazgirt'in Büyük Yeri, Malazgirt Savaşında Hristiyan Türklerin Rolü, Haçlı Seferleri ve Türkler, Türk Milletinin Teşekkülü, Anadolu Örf ve Adetlerinde Eski Kültürlerin İzleri, Kültürümüzün Kuruluş Safhaları, Bir Türk Sitesinin Kuruluşu, Türkiye Kültür Tarihine Bir Bakış mevzuları işleniyor.
Eserin ikinci bölümünde İnanç, Mistisizm, Felsefe başlığı altında; Türk Kozmogonisi, İslâm'dan Önce Türkler Ne İnançta idi? (Mani Dini), Hristiyanlık ve Putatapan Dinler, İslâmiyet'te Eski Dinlerin İzleri, Türk Mistisizmini Tetkike Giriş, Anadolu Tarihinde Dinî Ruhiyat Müşahedeleri, Barak Baba, Geyikli Baba, Hacı Bektaş Veli, Mevlâna ve Yetiştiği Ortam, Teşkilatçı Tasavvuf, Selçukluların İnkırazı Zamanında Konya, Konya'da Anadolu Selçukluları Devrinde İlim ve Felsefe mevzuları işleniyor.
