Çeçenistan'ın aslan lideri Şehid Cahar Dudayev'in hayatını anlatmadan önce, Çeçenlerin mücahid, mutasavvıf ve sağlam bir Müslüman halk olduğunu söylemem iktiza eder. Son dönemlerde medyaya düşen Rus uşağı Kadirov ve destekçilerinin Çeçen halkıyla bağlarının olmadığını, asil Çeçen halkının geçmişten beri temsilcilerinin Şeyh Şamiller, Şamil Basayevler, Zelimhan Yandarbiyevler, Aslan Maşhadovlar, Şamil Salmanoviçler, Salman Raduevler olduğunu idrak etmek gerekiyor. Öbür türlü Çeçenistan davasını ve Çeçen halkını anlayamayız. Anlayamayacağımız bir dava hakkında da hüküm veremeyiz.
Tam bu noktada Çeçen davasının Moskof ile cihad tarihine bakacak olursak; Şeyh Şamil'le 19. yüzyılda başlayan geniş çaplı Çeçen cihadı, SSCB'nin dağılmasına kadar yeri geldi geniş çaplı, yeri geldi küçük çaplı bir kıyam hareketi oldu. SSCB’nin dağılmasından sonra bir hak olan topraklarının bağımsızlığı için tüm Çeçenler kıyama kalktı. Cahar Dudayev’den başlamak üzere Zelimhan Yandarbiyev, Aslan Maşhadov, Şamil Basayev’le birlikte Çeçenler Moskof’a boyun eğmeyeceğini gösterdi. Çeçenlerin hâlâ o cihad ruhunu, bağımsızlık karakterini kaybetmediklerini düşünüyorum. Kadirov’a bakarak, topyekûn Çeçenleri yargılamak insafsızlık olur. Bu şerh altında, Kutlu Çeçenistan davasının öncülerinden olan Şehid Cahar Dudayev'in şehidlik şuuru ile yaşayıp şehadetle sonuçlanan hayatına gelelim...
Cahar Dudayev, 8 Şubat 1944'te Çeçenistan'ın Yalho köyünde dünyaya geldi. Babası Musa Dudayev de 23 Şubat 1944'te Sibirya'ya sürgün edilenlerin arasına katıldığında henüz annesinin kucağında 15 günlük bir bebekti. Çocukluk yılları Çeçenlerin topluca sürgün edildikleri Kazakistan'da, Sibirya bozkırlarında çok güç şartlar altında geçti. Orta öğrenimini Sibirya'da tamamladı. 1962 yılında Tambov Askeri Pilot Yüksek Okulu'ndan ve 1966'da Uzak Mesafe Uçakları Pilot ve Mühendis Yetiştirme Yüksek Okulu'ndan mezun oldu. 1974 yılında Gagarin Hava Harp Akademisi'ni bitirerek birinci sınıf pilot ve mühendis unvanını aldı. Kendisine SSCB Hükümeti tarafından toplam 12 madalya verildi ve tümgeneralliğe kadar yükseldi. Sovyet tarihinde Stratejik Hava Kuvvetleri'nde Tümen Komutanı olmayı başaran ilk Müslüman olarak adını tarihe yazdırdı.
Estonya'da 1989 yılında Stratejik Hava Kuvvetleri Filoları Komutanı iken Baltık ülkelerinde başlayan bağımsızlık hareketlerinin askeri güç kullanılarak bastırılması için Moskova'dan emir aldı. Ancak bu emri "yurdunun bağımsızlığı için mücadele eden bir halkın üstüne bomba atmam" diyerek yerine getirmedi. Çeçenistan Devlet Başkanı olmadan önce Baltık Cumhuriyetlerinde yaşanan bağımsızlık hareketlerini bastırmadığı için adı isyancı generale çıktı.
Cahar Dudayev’in Rusya ile ilişkilerine bakınca, tamamen karakteri olan bağımsızlık ruhu ile hareket ettiğini ilk bakışta görebiliriz. General olduğu süreçte; daha SSCB dağılmadan önce de itaat etmeyen bir siyaset izlemiştir. Dudayev, Baltık ülkelerinde Moskof’a karşı isyanlar çıkarken, Çeçenistan içinde de bazı hareketlilikler söz konusuydu. Zelimhan Yandarbiyev ve arkadaşları, Çeçenistan’ı bağımsızlığına kavuşturmak için organize olmuşlar ve bağımsızlık için mücadeleye başlamışlardı. Estonya’da yaşanan kriz sonrası Dudayev’in Rus ordusuna karşı asiliği, Rus ordusunda istenmeyen adam olmasına yol açmıştı. Dudayev de bunun üzerine Yandarbiev’in de davetiyle Rus ordusundan istifa edip, vatanına dönüş yaptı. Bu tarihten, şehadetine kadar da Çeçenistan’ın bağımsızlığı için mücadele etti.
Cahar Dudayev’in davası da tıpkı ceddi Şeyh Şamil gibi, Kuzey Kafkasya halklarını bir araya getirerek, bağımsız bir devlet olabilmek ve kendi vatanlarında, o vatanın insanlarını tutsak eden Rusya’nın hâkimiyetinden kurtulmaktı. Bu sebeptendir ki, 1992 yılında başlayan Abhazya Savaşı’na Şamil Basayev komutasında Çeçen savaşçıları gönderip, Kafkas Halkları Konfederasyonu’na destek vermiştir. Dudayev Kasım 1990'da toplanan Çeçen Halkının Kurultayı'na davet edildi ve sonradan "Çeçen Ulusal Kongresi" adını alan bu halk meclisinin icra kurulu başkanlığına seçildi.
Çeçen güçler, aydınlar ve tüm Çeçen halkı kendisini destekledi. 27 Ekim 1991 tarihinde yapılan seçimlerde %85 oranında oy alarak Çeçenistan Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı seçildi. Tüm baskılara rağmen Cahar Dudayev Rusya ile ilişkilerini ayakta tutmak için büyük çaba gösterdi. Boris Yeltsin ile diplomatik kanalları açık tutarak, Çeçen halkının bekasını düşünmüştü. Çeçenistan’ın fiilen Dudayev idaresine geçip Moskova’dan koptuğu bu dönemde, Sovyetler Birliği’nin merkez idaresi pek çok sorunla birden uğraşmak zorunda kaldığından Çeçenistan’a müdahale edemedi. Sovyetler Birliği kendi dağılış sürecinde olduğu için, Çeçenistan'a karşı harekete geçmedi. Buna mukabil Sovyetler Çeçenistan'ın bağımsızlığını tanımadı.
“Dudayev döneminde Çeçenistan, artık 17.300 kilometrekare toprağı ve 1989 Sovyet nüfus sayımına göre yaklaşık %66’sı Çeçen, % 24,8’i Rus ve kalanı diğer etnik gruplardan olmak üzere 1,1 milyon nüfusuyla fiilen bağımsız bir ülkeydi.
6 Ocak 1992’de Gürcistan’ın Rusya karşıtı Cumhurbaşkanı Zviad Gamsahurdia (1939-1993) Rusya’nın tertiplediği bir darbe ile devrildiğinde Tiflis’e Gamsahurdia’yı almak üzere özel ekip gönderen Dudayev, Gamsahurdia’nın hayatını kurtardı.
5 Şubat 1992’de Yeltsin, Çeçenistan’da halen garnizonlarında olan Rus askerlerine Dudayev’e müdahale emri verdi ama askerler emri dinlenmediği gibi ağır silahlarını Çeçenlere bırakıp Rusya’ya kaçtılar.
12 Mart 1992’de Çeçenistan meclisi anayasasını kabul etti. 31 Mart 1992’de Rusya Federasyonu’na bağlı 19 özerk cumhuriyet yeni birlik anlaşmasını imzalarken Çeçenistan bağımsız bir ülke olduğu gerekçesiyle bu anlaşmaya katılmadı.
Rusya, Çeçenistan’ın bağımsızlığını kabul etmemekle beraber Nisan 1992’de Çeçenistan İçkerya Cumhuriyeti ile yaptığı anlaşmayla Çeçenistan’da garnizonlarında kalan son Rus askerlerini de Çeçenistan’dan çekti.
Bu dönemde tüm eski Sovyet coğrafyası derin bir yapısal çöküş nedeniyle büyük bir ekonomik kriz yaşamaktaydı. Bu kriz Çeçenistan’ı da etkilemekle beraber Dudayev’in başarılı bulunan ekonomi politikaları nedeniyle Çeçenistan ekonomik krizi diğer Sovyet coğrafyaları kadar derinden hissetmedi.
Dudayev, Çeçenistan’ın bağımsızlığının tanınması için dünyaya genel çağrıda bulunsa da karşılık alamadı.
Bunun üzerine Çeçenistan’ın bağımsızlığını tanımasından ümit var olduğu ülkelere ziyaretler gerçekleştirerek ikili ilişkiler yoluyla bunu denedi.
Suudi Arabistan, Kuveyt ve Ürdün yönetimleriyle temasa geçen Dudayev bu ülkelerden davet alarak Ortadoğu turuna çıktı. Ürdün, Rusya’nın baskısıyla ziyareti iptal etse de Dudayev Ağustos 1992’de Kuveyt ve Suudi Arabistan’da üst düzey bir şekilde ve sıcak karşılandı, Kuveyt Emiri Cabir bin Ahmed es-Sabah (1926-2006) ve Suudi Kralı Fehd bin Abdulaziz (1921-2005) ile görüştü, Umre yaptı.
Suudi kralı ve Kuveyt emiri Çeçenistan’ın bağımsızlığını tanımaya ve Çeçenistan ile diplomatik ilişki kurmaya hazır olduklarını belirtti. Ziyaretin ardından Çeçenistan ile bu iki ülke arasında ilişkiler tesis edilse de tanıma gerçekleşmedi.
Dudayev’in tüm çabalarına rağmen hayattayken hiçbir devlet Çeçenistan’ın bağımsızlığını tanımadı. Dudayev’in hayatını kaybetmesinin ardından Eylül 1996’da Afganistan’ın başkenti Kabil’i ele geçirip yönetime gelen Taliban dönemindeki Afganistan, Çeçenistan’ın bağımsızlığını tanıyan yegâne devlet oldu.
Dudayev 10 Mart 1995’te Şali şehrinde cuma namazında Çeçenistan’da İslam Devleti’ne geçiş yaptıklarını, yürürlükteki 1992 Anayasası’nı askıya aldıklarını duyurdu. 1992 Anayasası laiklik vurgusu taşımamakla beraber devletin yönetim şeklini İslam dinine dayandıran bir anayasa da değildi.” (Kaynak: Mepa News Akademi)
Dudayev, Rusya ile olan anlaşmazlıklarını siyasi yollarla halletmeye çalışsa da Rusya tarafından bu durum karşılık bulmadı. Moskova, aynı zamanda muhalif Çeçenleri silahlandırarak bir iç savaş çıkarmaya çalışmışsa da Dudayev’e bağlı kuvvetler muhalifleri bastırdı. Bu gelişmeler üzerine Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin, 29 Kasım 1994 tarihinde bir ültimatom vererek, savaşan tarafların 48 saat içerisinde silahlarını bırakmasını, aksi takdirde Çeçenistan’da olağanüstü hâl ilan ederek askeri operasyonlara başlayacağını açıkladı. Rus ve Çeçen temsilciler arasında görüşmeler devam ederken 11 Aralık 1994 sabahı, Rus birlikleri “iki saatte alma” düşüncesiyle Çeçenistan’a girmiş fakat gördüğü direniş karşısında bunun kolay olmadığını çok net anlamıştı.
Cahar Dudayev, Rusya'nın 11 Aralık 1994 tarihinde Çeçenistan'a karşı başlattığı işgal ve soykırım hareketine karşı "Son Çeçen canını vermeden Ruslar ülkemize hâkim olamaz" diyerek, halkına "Cihad" emrini verdi. Böylece Çeçenistan karşı saldırıya geçti. Dudayev'in önderliğindeki Çeçen halkı, iki yıla yakın bir süre devam eden istiklal mücadelesi verdi. Sonunda Mayıs 1996'da Ruslar Çeçenistan’dan çıktılar. 1. Çeçen Savaşında zaferle çıkan Çeçen güçlere karşı Rusya, üç yıl boyunca müdahale etmemiştir. Siyasi olarak diplomasi kanalları açık tutulmuştur. Bu zaferin Başkomutanı Dudayev, 21 Nisan 1996 tarihinde Çeçenistan'ın batısında bulunan GEHI-ÇU köyünde uydu telefon ile görüşme yaparken yeri tespit edildi. Çeçenistan davasının öncülerinden olan Cahar Dudayev’in yeri ABD’li Ulusal güvenlik Ajansı (NSA) tarafından koordinatlarıyla Ruslara bildirildi ve füze saldırısıyla Çeçenistan’ın aslanı şehadete kavuştu.
Şehadetinin 26. sene-i devriyesi vesileyle söz konusu Müslümanlar olunca birbirleri arasındaki dalaşmayı bir kenara bırakan Coni’ye de Moskof'a da lanet, Şehit Cahar Dudayev'e rahmet olsun...
Aylık Baran Dergisi 2. Sayı Nisan 2022
Yazı: Said Bulut
