İçinde İslâm kelimesi geçen bir yazı görünce tüyleri diken diken olan, İslâm kelimesini işitince kuduz köpekler gibi saldıracak yer arayan bazı kesimler, bu kez de Türkiye’nin en kaliteli araştırma merkezi olan İslâmî Araştırmalar Merkezi-İSAM’ı hedef aldı. Bu sebeple İSAM nedir, ne gibi çalışmalara imza atmıştır, sizler için hazırladık.
İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi'nin kuruluşu Türkiye Diyanet Vakfı tarafından İslâm Ansiklopedisi'nin hazırlanmasıyla başladı. İslam Ansiklopedisi'nin yapılabilmesi için gerekecek tüm belge, makale, tez ve diğer çalışmaları desteklemek mahiyetinde 1984'te İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi kuruldu. Bu sayede ansiklopedi de beş yıl içerisinde hazırlanarak 1988'de yayınlandı. Ansiklopedinin yayımlanmasına büyük katkı ve destek sağlayan İSAM, bu amacını her geçen gün daha da büyüttü. İslami ilimler alanında bir ihtisas kütüphanesi olan İSAM'da; kültür, tarih ve İslam medeniyetine dair çeşitli dillerde binlerce çalışmalar olmak üzere toplam 300 binden fazla kitap, 837 süreli yayın, 18 bin doküman, bin 454 CD, 411 mikrofilm, 5 bin 449 ayrı basım bulunuyor.
3 kattan oluşan kütüphanenin 1. katında referans eserler, ansiklopediler, bibliyografyalar, kataloglar, sözlükler, süreli yayınlar; 2. katta felsefe, dinler, sosyal bilimler, dilbilim, fen bilimleri, uygulamalı bilimler ve sanat ile alakalı kitaplar; 3. katta ise edebiyat, tarih ve tezler yer alıyor.
Telif, tercüme ve eser üretiyorlar
Kütüphane; İslâmî ilimler ve şarkiyat alanlarında çalışmalarını yoğunlaştırarak telif, tercüme ve edisyon kritik tarzında eserler üreterek bunları yayımlıyor.
Kütüphane ayrıca, Diyanet İşleri Başkanlığı ve yurt içi veya dışındaki akademik kurumlarla iş birliği içinde araştırma, eğitim ve yayın projeleri hazırlıyor, ilmî-dinî konularda kamuoyunu aydınlatacak görüşler oluşturuyor ve bunları yayımlıyor.
Kütüphaneden kimler yararlanabiliyor?
Yıl boyunca 190 bin 324 araştırmacıya istifade imkânı sağlayan ve şu an 26 bin üyesi bulunan kütüphanede; 438 kişilik çalışma yeri bulunuyor. Günlük 600'e yakın araştırmacının çalışma yaptığı kütüphaneden sadece lisans ve doktora öğrencileri ile üniversitelerde görev yapan öğretim üyeleri ve görevlileri yararlanabiliyor. Ziyaretçiler haftanın yedi günü 9.00-23.00 saatleri arası kütüphaneden istifade edebiliyor.
Araştırmacıya kargo hizmeti
Kütüphaneye gelemeyen yurt içi ve yurt dışındaki üniversitelerin bünyesinde görev yapan araştırmacılara, istedikleri makaleler ve dokümanlar kargo olarak gönderiliyor. Aynı zamanda İSAM Arşiv Servisi'nde yer alan ve yoğun talep gören 23 bin kadı sicilinin mikrofilmi ve dijital kopyaları araştırmacıların istifadesine sunuluyor. Birçok alanda araştırma, sempozyum, panel, seminerin yapıldığı İSAM Kütüphanesi'nde onlarca proje mevcut. Kütüphanede; Temel İslam Ansiklopedisi, Araştırma Yetiştirme Projesi, İkinci Klasik Dönem Projesi, Elektronik Yayın Projesi, İstanbul Tarihi Projesi, Kadı Sicilleri Projesi gibi projelere de imza attı.
Her alanda zengin bir koleksiyona sahip olan kütüphanenin yaptığı "Elektronik Yayın Projeleri"nin içinde kütüphanelerin, tezlerin, makalelerin, Osmanlıca risale ve salnamelerin veri tabanları bulunuyor. Bu elektronik yayında bulunan veri tabanlarından, dileyen istediği esere PDF olarak ulaşabiliyor.
İSAM Kütüphanesi; Üsküdar'da bulunan İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi'nin hemen yanında yer alıyor.
İSAM’ın projeleri
İlk cildi 1988 yılında yayınlanan Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslâm Ansiklopedisi dünyada Müslümanlar tarafından hazırlanmış ve tamamlanmış, hem madde listesi hem de içerik ve üslûp açısından özgün, telif niteliği taşıyan ilk ansiklopedidir. Başlangıcından günümüze kadar İslâm dini, tarihi ve medeniyeti ile İslâm toplumlarına dair hemen her konuda güvenilir, doğru ve yeterli bilgi sunmayı hedefleyen TDV İslâm Ansiklopedisi, İslâm ilimleri ve İslâm düşüncesinin yanı sıra beşerî ve sosyal bilimlerin farklı alanlarında yapılacak araştırmalar için kapsamlı bir kaynak olma özelliğine sahip.
TDV İslâm Ansiklopedisi’nde İslâm ilimleri ve İslâm düşüncesinin yanı sıra tarih, edebiyat, felsefe, sanat tarihi, ilimler tarihi gibi beşerî ve sosyal bilimlerin farklı alanlarına mensup olan ve İSAM bünyesinde buluşan ilim adamı ve araştırmacıların ortak çalışmaları da yer alıyor.
2013 yılı sonunda 44. cildinin, 2016 yılında da iki ek cildin yayımlanmasıyla matbu olarak tamamlanmış bir eser haline gelen ansiklopedi aynı zamanda elektronik olarak da hizmet veriyor.
İSAM, 2010-2019 yılları arasında Temel İslam Ansiklopedisi adıyla yeni bir ansiklopedi hazırlayarak 2019 yılı sonu itibariyle 8 sekiz cilt halinde yayımladı.
Temel İslam Ansiklopedisi, İslam’ın inanç, ibadet, ahlak ve insanlar arası ilişkilere dair ilkelerini işlemenin yanı sıra İslam ilimlerinin temel konu ve kavramları ile başta peygamberler olmak üzere önde gelen İslam âlimleri hakkında doğru ve yeterli bilgi sunuyor. Aynı zamanda Temel İslam Ansiklopedisi örgün eğitim, din hizmetleri ve irşat faaliyetleri için yardımcı kaynak olma özelliğine sahip.
1426 madde başlığını içeren ansiklopedi farklı alanlardan 180 civarında ilim adamı ve uzmanın katkısıyla hazırlandı. Hedef kitle gözetilerek madde hacimleri olabildiğince kısa tutuldu, maddeler 383 bilgilendirici çizim (infografik) ve -peygamberler ile hakkında fazla malumat bulunmayan bazı tarihî şahsiyetler dışında kalan- biyografi maddeleri için hazırlanan 353 kimlik kartı ile zenginleştirildi.
TDV İslam Araştırmaları Merkezi tarafından icra edilen Araştırmacı Yetiştirme Projesi (AYP), 2012 yılında başlatılmış araştırmacı yetiştirmeye yönelik bir proje olup belirlenen adaylara yüksek lisans ve doktora dönemi boyunca akademik ve mali destek verilmesini sağlıyor.
Kurum hem İslâm araştırmaları hem de insan ve toplum bilimleri alanında nitelikli araştırmacı yetiştirilmesine ve araştırma kalitesinin yükseltilmesine katkıda bulunmak gayesi güdüyor.
İSAM, aynı zamanda “Erken Klasik Dönem Projesi” başlatmıştır. Bu proje İslâm tarihinin 6. (12.) yüzyıl sonlarına kadar olan dönemine yoğunlaşacak ve İslâm Araştırmaları Merkezi’nin bu dönemden sonrasına odaklanan “İkinci Klasik Dönem Projesi” ile bir bütün teşkil etmektedir.
Erken Klasik Dönem Projesi, ilim dalı olarak özellikle fıkıh ve aklî ilim dallarını (genelde İslâm düşüncesi, özelde kelâm, mezhepler tarihi vb.), dönem olarak 2-6. (8-12.) yüzyıllar arasındaki yaklaşık dört asırlık zaman dilimini coğrafî olarak da genellikle Bağdat-Semerkant hattında yani İslâm dünyasının o dönemdeki merkezinde ve doğusunda yer alan bölgeleri kapsıyor. Proje kapsamında kataloglama, telif, tahkik, tercüme türünden yayınlar yapılması öngörülüyor.
Gerçekleştirilecek projeler Osmanlı coğrafyası, Sahraaltı Afrika, Delhi Sultanlığı döneminden itibaren Hint altkıtası ve Moğol istilası sonrası Orta Asya ve İran’a yoğunlaşacaktır. Proje kapsamında kataloglama, telif, tahkik, tercüme türünden yayınlar yapılması öngörülmektedir.
2012 yılı sonlarında başlatılan ve İSAM ve İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri A.Ş. iş birliğinde yürütülen proje çerçevesinde, İstanbul’un Antikçağ’daki ilk yerleşiminden günümüze kadar “şehir” oluşunu merkeze alarak dünya şehirleri içindeki yerini tayin etmeyi amaçlayan ve topografya, mimari, dinî ve sosyal hayat, yönetim, iktisat gibi farklı alanlara dair 270 ilim adamının kaleme aldığı 363 makaleden oluşan Antikçağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi isimli eser 2015 yılı içerisinde tamamlanarak on cilt halinde yayımlandı. İngilizce’ye tercüme çalışmaları devam eden eserin hem genel okuyucunun beklentilerine cevap vermesi hem de örgün eğitimdeki öğrenciler için kaynak olması hedefleniyor.
Bu çerçeve projeyle temel İslâm bilimlerinin yanı sıra insan ve toplum bilimlerinin farklı alanlarında çalışan araştırmacıların kaynaklara elektronik ortamda ulaşmalarının sağlanması ve araştırmaların kolaylaştırılması hedefleniyor.
Kadı sicilleri, Osmanlı tarihi araştırmalarında birinci el kaynaklar arasında yer almaktadır. Hukuk tarihi yanısıra, sosyal, siyasi ve iktisadi tarih araştırmaları açısından da son derece önemli olan Osmanlı kadı sicillerinin mikrofilmleri, İSAM Dokümantasyon birimi tarafından toplanıyor ve elektronik ortama aktarılıyor. Dokümantasyon birimimizde Osmanlı coğrafyasına ait 21.000 civarında kadı sicilinin mikrofilmleri araştırmacıların hizmetine sunulmaktadır.
Baran Haber
