Türkiye’de uzun süredir gündemin başat meselelerinden biri hayat pahalılığı. Serbest piyasa mekanizması, halkın lehine değil aleyhine işletildikçe, dileyenin dilediği gibi fiyat belirlediği bir tablo ortaya çıkıyor. Burada, sadece devletin denetim zafiyeti değil, halkın tepki gücünü kullanamaması da belirleyici oluyor. Çünkü iktisadın temel kaidelerinden biri, üretici ile tüketici arasındaki dengeye dayanıyor. Üretici keyfî biçimde fiyat artırdığında, tüketici almayarak buna mukabele ederse denge kendiliğinden sağlanır. İşte böylesi bir çerçeve, günümüzde büyük şirketleri dahi fiyat politikalarını değiştirmeye mecbur bırakabiliyor.
En önemli tavır boykot
Terörist İsrail’e verdiği destek nedeniyle dünya çapında boykot edilen Domino’s Pizza, satışlarında ve kârlılığında büyük düşüş yaşadı. Domino’s Pizza’nın fiyat indirimi kararını açıklaması da tam olarak bu boykotun güncel bir örneği. Boykot şirketi ciddi zarara sürükledi.
İbrahim Ethem Hazretleri'nin bu husustaki ahlakî kaidesi
Biz bir de bu hadisenin bir diğer cephesinden bakalım: Üstad Necip Fazıl Kısakürek, Çerçeve 6’da İbrahim Ethem Hazretleri’ne dair aktardığı menkıbeyle aslında çok temel bir iktisadî gerçeğe işaret eder. Bir gün kendisine “Et pahalandı, ne yapacağız?” diye sorulduğunda İbrahim Ethem Hazretleri’nin cevabı şöyledir: “O hâlde ucuzlamış demektir; almazsınız, olur biter.” Bu kısa cevap, bir menkıbeden öte, iktisadın ve ahlâkın birleştiği bir düstur gibidir.
Çünkü piyasanın en temel kaidesi arz-talep ilişkisidir. Üretici keyfî şekilde fiyat yükselttiğinde, tüketici o malı almayı bırakırsa, talep düşer ve fiyat kendiliğinden aşağı iner. Yani pahalı mal, halk tarafından tercih edilmediğinde değerini kaybeder. Buradaki asıl mesele, tüketicinin bunu ferdî bir tepkiden öteye taşıyıp topluca yapabilmesidir. Necip Fazıl’ın dikkat çektiği nokta tam da burasıdır: Halk dayanışma göstermezse, fırsatçılar eliyle piyasa talan edilir; dayanışma gösterirse, en güçlü üretici dahi geri adım atmak zorunda kalır.
Domino’s Pizza’nın Fiyat Kararı
Küresel fast-food zincirlerinden Domino’s Pizza’nın fiyat indirimi kararı, İbrahim Ethem Hazretleri’nin verdiği dersin günümüzdeki karşılığı gibidir. Dünya genelinde 3.500’den fazla şubesi bulunan şirket, son dönemde üst üste zarar açıklamış, müşteri kaybıyla karşılaşmış ve nihayetinde fiyat politikasını değiştirmek zorunda kalmıştır. Yüksek fiyatlarla rekabet gücünü kaybeden Domino’s, artık daha düşük fiyatlarla tüketiciyi elde tutmaya yöneldiğini duyurmuştur. Bu tablo, tüketici tercihlerinin yalnızca küçük işletmeleri değil, küresel devleri dahi yönlendirecek ölçüde etkili olduğunu göstermektedir.
Halkın İradesi ve Şirketlerin Geri Adım Atması
Buradan alınacak ders, Necip Fazıl’ın Çerçeve’de işaret ettiği hakikatin modern bir teyididir: Tüketici, pahalılığı sessizce kabullenmek yerine bilinçli bir tepkiyle yönünü değiştirdiğinde, en büyük şirketler dahi geri adım atmak zorunda kalır. Bu, sadece piyasanın teknik dengeleriyle ilgili değildir; aynı zamanda ahlâkî bir tavır meselesidir. İbrahim Ethem Hazretleri’nin asırlar öncesinden dile getirdiği “almazsınız, olur biter” sözü, bugün Domino’s gibi küresel devlerin fiyat politikalarını değiştirmesinde de karşılığını bulmaktadır. Halk, bu basit fakat köklü kaideyi dayanışma ve mukavemet ruhuyla uyguladığında, serbest piyasanın fırsatçı yüzüne karşı en güçlü silahı kuşanmış olur.
Baran Dergisi
